Το 1988, το Παν-Καρπαθιακό Ίδρυμα καθιέρωσε ετήσιο Παγκαρπαθιακό μνημόσυνο, για να τιμήσει την μνήμη των αποθανόντων μελών, ευεργετών και δωρητών του Ιδρύματος. Κατόπιν του ενδιαφέροντος και της πατρικής αγάπης του Σεβασμιοτάτου Μητροπολίτου μας προς τα απόδημα πνευματικά του τέκνα, καθιερώθηκε, από το 2012 και στην Κάρπαθο, η τέλεση ετήσιου αρχιερατικού μνημόσυνου, υπέρ αναπαύσεως της ψυχής των εν Αμερική αποθανόντων συμπατριωτών μας, που δεν αξιώθηκαν να δουν “καπνόν αποθρώσκοντα”!
Το εφετεινό μνημόσυνο έγινε την Κυριακή 30 Ιουλίου στην Βολάδα, στην εκκλησία της Παναγίας η “Πλαγιά”, χοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καρπάθου-Κάσου κ. Αμβροσίου, βοηθούμενος από τους αρχιμανδρίτες Επιφάνιο και Αμβρόσιο.
Την αρχιερατική λειτουργία και μνημόσυνο τέλεσε ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης κ. Αμβρόσιος, στην φωτογραφία απευθύνεται στους παρευρεθέντες στο εκκλησιαστικό μέγαρο.
Ακολούθησε δεξίωση στο εκκλησιαστικό μέγαρο προσφορά της Εκκλησιαστικής επιτροπής και του Συλλόγου Βολαδιωτών Αμερικής οι “Άγιοι Ανάργυροι”. Πρός του παρευρεθέντες προσφέρθηκε καφές και ποικιλία Καρπαθιακών και άλλων εδεσμάτων. Το κόλυβο πρόσφερε η κ. Ειρήνη Χαλκιά εις μνήμη του του αειμνήστου συζύγου της Εμανουήλ. Ο Σεβασμιώτατος στην ομιλία του αναφέρηκε στους απόδημους Καρπάθιους που όσο μακριά και αν βρίσκονται έχουν την σκέψη τους στο νησί που για πρώτη φορά είδαν το φως της ζωής τους. Χαιρετισμούς απηύθυναν ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Γεώργιος Νισύριος, η τέως πρόεδρος της ΚΕΠΑ Σοφία Μπούζου και η πρόεδρος του Παν-Καρπαθιακού Συλλόγου Ρόδου Φανή Σισαμή.
Μετά την Θεία λειτουργία ακολούθησε δεξίωση στο χολ της εκκλησίας.
Θερμό πατριωτικό χαιρετισμό απηύθυνε η κ. Φανή Σισαμή, πρόεδρος του Παν-Καρπαθιακού Συλλόγου Ρόδου.
Φέτος το μνημόσυνο ήταν αφιερωμένο στους Καρπάθιους που δούλεψαν στα χαλυβουργεία και για τους οποίους μίλησαν οι κυρίες Σοφία Χρυσοφού και Άννα Μικροπαντρεμένου, συνοδευόμενες με την προβολή σχετικών φωτογραφιών από τον Χάρη Σεβδαλή.
Σοφία Χρυσοφού
Το 1909 οι εργάτες του χαλυβουργείου του New Castle PA κατέβηκαν σε απεργία για αρκετούς μήνες. Οι ιδιοκτήτες του εργοστασίου για να σπάσουν την απεργία πήγαν στο Canonsburg, όπου υπήρχε χαλυβουργείο, για να βρουν εκεί εργάτες. Την ίδια εποχή κάηκε ένα ανθρακωρυχείο στο Canonsburg και πολλοί Καρπάθιοι έμειναν χωρίς δουλειά. Ένας τολμηρός Καρπάθιος, που γνώριζε καλά τη δουλειά στα χαλυβουργεία, πήγε στους εργοδότες και παρουσίασε τους συμπατριώτες του ως αρχιμάστορες του. Μερικές δεκάδες Καρπάθιοι πήγαν στο New Castle και έπιασαν δουλειά στο τμήμα του χαλυβουργείου που έφτιαχνε λαμαρίνες, κι έτσι, δεν ξαναγύρισαν στις μίνες. Αργότερα άλλοι Καρπάθιοι έπιασαν δουλειά σε χαλυβουργεία στο Pittsburgh, Chicago, Yorkville PA, New Kensington PA, Campbell OH και South Bend IN.
Η Σοφία Χρυσοφού και η Άννα Μικροπαντρεμένου αναφέρθησαν στο ιστορικό των Καρπαθίων της Αμερικής που δούλεψαν στα χαλυβουργεία.
Η δουλειά στα χαλυβουργεία ήταν ασφαλέστερη και πιο επικερδής απ’ ότι στα ανθρακωρυχεία, αλλά είχε κι αυτή δυσκολίες και κινδύνους, από τα ατυχήματα που συνέβαιναν –κατά καιρούς. Όπως δε περιγράφει ο Νίκος Κωνσταντινίδης, στα χαλυβουργεία η δουλειά ήταν εξίσου σκληρή, ιδιαίτερα γι αυτούς που δούλευαν στα χυτήρια και στους φούρνους:
«Άλλοι στα εργοστάσια, με το ψηλό φουγάρο,
εψήσαν το κορμάκι τους, ωσάν τον μπακαλιάρο».
Με τα ίδια μελανά χρώματα περιγράφει τη ζωή στα χαλυβουργεία και ο Νίκος Σαΐτης: «Δέκα άτομα ζούσαμε σ’ ένα μικρό δωμάτιο και πληρώναμε 12 δολάρια το μήνα στην εταιρεία, σχεδόν τα μισά απ’ όσα βγάζαμε. Για ζεστασιά τις κρύες χειμωνιάτικες νύχτες είχαμε μια καρβουνόστοφα στη μέση του δωματίου, όπου ζεσταίναμε νερό για πλύσιμο και για μαγείρεμα. Για φωτισμό είχαμε λάμπες πετρελαίου, γιατί τον ηλεκτρισμό τον ακριβοπληρώναμε στην εταιρεία. Κοιμούμαστε πάνω σε ξύλινα κρεβάτια, μ’ ένα πάπλωμα, το μισό για στρώμα και το μισό για σκέπασμα και για μαξιλάρι το παντελόνι και το σακάκι μας. Οι μισοί κοιμόντουσαν την νύχτα και οι άλλοι μισοί την ημέρα, αυτοί που δούλευαν την νύχτα, πάνω στα ίδια κρεβάτια. Πέντε μέρες την εβδομάδα τρώγαμε φασόλια και πατάτες, μια μέρα αυγά και μια μέρα κρέας βοδινό».
Άννα Μικροπαντρεμένου
Με τον ίδιο τρόπο ένας άλλος Καρπάθιος περιγράφει την δουλειά σ’ ένα χαλυβουργείο του Yorkville που έφτιαχνε τενεκέδες: «Κυριακή μεσάνυχτα, αρχή της εβδομαδιαίας εργασίας, τρέχουμε να πάρει ο καθένας τη θέση του στο εργοστάσιο. Αν για πρώτη φορά πιάνεις δουλειά σε εργοστάσιο, νομίζεις ότι μπαίνεις στην κόλαση! Φρικώδης ζέστη και καπνός αδιαπέραστος που δεν βλέπεις τον γείτονα σου».
Η Σοφία Χρυσοφού και η Άννα Μικροπαντρεμένου αναφέρθησαν στο ιστορικό των Καρπαθίων της Αμερικής που δούλεψαν στα χαλυβουργεία.
«Την πρώτη θέση της φρίκης κατέχουν οι φούρνοι, όπου βρίσκεται ο πυκνότερος καπνός και η περισσότερη σκόνη. Τα πυρακτωμένα μέταλλα μεταβιβάζονται από χέρι σε χέρι με τσιμπίδες και περνάνε από δυο φούρνους. Ανοίγονται, διπλώνονται και ξαναψήνονται για να βγουν στο τέλος λαμαρίνες. Το σιδερένιο πάτωμα στο οποίο ρίχτονται οι αναμμένες λαμαρίνες και πάνω στο οποίο στέκονται οι εργάτες ανάβει και κείνο. Καίουν τα πόδια σου, το πρόσωπο σου κοκκινίζει, καίγονται τα χέρια σου και ολόκληρος βρίσκεσαι μέσα στην φωτιά όπου τσιγαρίζεσαι σαν μπριζόλα!.. Ο ιδρώτας σου τρέχει ποτάμι κι αν μαζευόταν σε μια δεξαμενή, θα μπορούσες να κολυμβήσεις μέσα σ’ αυτήν. Αν κάποιος μπορεί να υποφέρει αυτά τα βάσανα τον χειμώνα, η δουλειά το καλοκαίρι γίνεται σκέτο μαρτύριο. Κάθε μέρα, πολλοί λιποθυμούν και μεταφέρονται στο νοσοκομείο των πρώτων βοηθειών».
«Σ’ άλλο τμήμα του εργοστασίου, οι εργάτες στέκονται για 13 ώρες στο ένα πόδι προσπαθώντας να ανοίξουν τους κατεργασμένους τενεκέδες που βγαίνουν από τους φούρνους. Απ’ εκεί περνούν στους κρύους ‘φούρνους’ όπου τον χειμώνα υποφέρεις από το κρύο. Πιο πέρα στο γανωτήρι δουλεύεις μέσα σ’ ένα σύννεφο από καπνούς λαδιών, μόλυβδου και πιτύρων όπου σε πιάνει αδιάκοπος βήχας. Πολλοί εργάτες βάζουν σφουγγάρια στη μύτη τους για να μη αναπνέουν τον καπνό και πολλοί απ’ αυτούς προσβάλλονται από φυματίωση».
Τον Δήμο Καρπάθου αντιπροσώπευσε ο οδοντίατρος Γεώργιος Νισύριος, πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου.
Παρ’ όλα αυτά ο Νίκος Κουρός θεωρούσε πως άνοιξε η τύχη του όταν βρήκε δουλειά σε χαλυβουργείο: «Βρισκόμουν στην Αμερική χωρίς προστάτη, χωρίς να ξέρω την γλώσσα, χωρίς χρήματα και, το χειρότερο απ’ όλα, χωρίς δουλειά. Έψαχνα για δουλειά στα διάφορα εργοστάσια στο New Kensington, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Πάνω στην απελπισία μου, κάποιος Έλληνας με συμβούλευσε να πάω να ζητήσω δουλειά από την Aluminum Co of America, αλλά να πάω πρωί, για να είμαι πρώτος στη σειρά».
«Πράγματι την άλλη μέρα βρισκόμουν μπροστά στο γραφείο από τα χαράματα. Η δουλειά που μου πρόσφεραν ήταν από τις έξη το πρωί μέχρι τις έξη το βράδυ, έξη μέρες την εβδομάδα. Η αμοιβή ήταν 15 σέντσια την ώρα και η πληρωμή κάθε δυο βδομάδες. Χωρίς να το ξανασκεφθώ δέχθηκα τη δουλειά. Από τη χαρά μου δεν κοιμήθηκα όλη τη νύκτα. Επιτέλους είχα δουλειά! Αλλά δεν είχα και τίποτε άλλο».
Ο αρχιμανδρίτης Επιφάνιος, πρωτοσύγκελος της Μητροπόλεως και ιερατικός προϊστάμενος της Παναγίας της Πλαγιάς.
Ο Μανώλης Κασσώτης, εκπρόσωπος του Παγκαρπαθιακού Ιδρύματος, με
τον αρχιμανδρίτη Αμβρόσιο, ιερατικό προϊστάμενο της Βαγγελίστρας, τον Χάρη Σεβδαλή και την κ. Άννα Μικροπαντρεμένου.
