Μήνες πριν από το έμπα του Ιούνη, με την σκέψη και την καρδιά μας, ετοιμάζουμε το ταξίδι μας για την Κάρπαθο. Θα φύγουμε και πάλι αυτό το καλοκαίρι από την χώρα που στοργικά μας φιλοξενεί και θα πάμε πίσω στα “πατρώα”, στον τόπο που μας γέννησε. Στον τόπο που επιστρέφουμε, πάντα τους ίδιους μήνες, πάντα για το ίδιο διάστημα, έτσι όπως και τα αποδημητικά. Πίσω στη γαλανή πατρίδα. Εκεί που κάναμε τα πρώτα μας βήματα, μάθαμε τα πρώτα μας γράμματα, δημιουργήσαμε τις πρώτες -ακατάλυτες- φιλίες, βιώσαμε τον παραδοσιακό λαϊκό πολιτισμό της, αποθαυμάσαμε τα βουνά και τους μικρούς της κάμπους και όλα τα αγαπήσαμε και τα κλείσαμε ερμητικά στην καρδιά μας, για να συντηρείται άσβεστος ο πόθος μας για το “νόστιμον ήμαρ”. Η πατρίδα μας, η πρώτη μας αγάπη!
Την παραμονή μας στην Κάρπαθο την απολαμβάνουμε ανάλογα με το πρόγραμμα, τις προτιμήσεις και τις διαθέσεις του ο καθένας: μπάνια, επισκέψεις στα ωραία ξωκκλήσια, συμμετοχή σε συλλογικές πολιτιστικές εκδηλώσεις, συναντήσεις -όσο γίνεται πιο συχνές- με παλιούς φίλους, συμμαθητές κι αγαπημένους των παιδικών χρόνων. Τέλος, για όσους έχουν τον χρόνο, επισκέψεις στα όμορφα γειτονικά νησιά.
Εκδηλώσεις και δραστηριότητες
Πέρσι το καλοκαίρι, η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου είχε προγραμματίσει το Συμπόσιο της στη Ρόδο και την βιβλιοπαρουσίαση του βιβλίου μου “Δωδεκανησιακή Παρουσία στην Αμερική” στη Ρόδο και σε άλλα νησιά της Δωδεκανήσου. Αλλά, μεσολάβησε το δημοψήφισμα και τα capital controls και άλλαξε το πρόγραμμα. Το Συμπόσιο αναβλήθηκε για τον Οκτώβριο και οι βιβλιοπαρουσιάσεις για το απώτερο μέλλον. Το εφετινό πρόγραμμα της ΣΓΤΔ άρχισε απ’ εκεί που έμεινε πέρσι.
Στις 28 Ιουνίου έφτασα στη Ρόδο, φιλοξενούμενος στο “Ερμής” από τον Βάσο Μηναΐδη, παιδικό φίλο από τα γυμνασιακά θρανία. Την επομένη έγινε η βιβλιοπαρουσίαση στο Νεστορίδειον Μέλλαθρον, από την ΣΓΤΔ με κύριο ομιλητή τον πρόεδρο της, Μανόλη Μακρή. Στην συγκεκριμένη εκδήλωση παρευρέθηκαν μέλη της ΣΓΤΔ και άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών. Τον Δήμο της Ρόδου αντιπροσώπευσε ο αντιδήμαρχος Τέρης Χατζηιωάννου. Μετά το πέρας της εκδήλωσης ακολούθησε δείπνο πλουσιοπάροχο, προσφορά του Βάσου Μηναΐδη. (Όταν το θέμα της εκδήλωσης έχει να κάνει με την αποδημία των Δωδεκανησίων, διαπιστώνεται κάθε φορά η απήχηση που έχει στο ακροατήριο, αφού οι Δωδεκανήσιοι έχουν βιώσει άμεσα ή έμμεσα το ξενητεμό.)
Την επομένη (30 Ιουνίου), μαζί με τον Μανόλη Μακρή αναχωρήσαμε για την Κάλυμνο, με το Dodekanisos Pride, φιλοξενούμενοι από το “Αναγνωστήριο Καλύμνου”, που ανάλαβε την οργάνωση της βιβλιοπαρουσίασης. Στην κατάμεστη αίθουσα του “Αναγνωστηρίου”, συναντήσαμε αρκετά μέλη του, όπως και μέλη της ΣΓΤΔ που διαμένουν στην Κάλυμνο. Παραυρέθηκαν ο Μητροπολίτης κ.κ. Παΐσιος και ο δήμαρχος Καλύμνου Ιωάννης Γαλουζής. Συναντήσαμε επίσης φίλους και συνεργάτες, όπως τους ιατρό Μιχάλη Ζαΐρη με την σύζυγο του Μαίρη, Γιάννη Πατέλλη, Γιάννη Χειλά, Γιώργο Χατζηθεοδώρου, Γιάννη Πουγούνια και τον Μανώλη Κολυβά, ο οποίος συγκέντρωσε όλες τις πληροφορίες που αναφέρονται στο βιβλίο για την Καλυμνιακή παροικία στις Μπαχάμες και στην Κούβα.
Τα Πόθια
Μετά από εισήγηση του Παναγιώτη Γιαμέου, προέδρου του “Αναγνωστηρίου”, ακολούθησε η παρουσίαση του βιβλίου από τον Μανόλη Μακρή. Το ίδιο βράδυ το “Αναγνωστήριο” προσέφερε σε μας και στους συνέδρους πλουσιοπάραχο δείπνο με παραδοσιακά φαγητά της Καλύμνου και άλλα εδέσματα. (Την ημέρα και ιδίως τα βράδια η προκυμαία της Καλύμνου, με τα ξενοδοχεία, τα εστιατόρια, τα τουριστικά καταστήματα -τη μέρα λαμπερή, τη νύχτα καταφώτιστη- φαντάζει πανέμορφη. Το νησί έχει μεγάλη τουριστική κίνηση τα καλοκαίρια, με επισκέπτες από την Ευρώπη, τα γειτονικά νησιά και από την Τουρκία.)
Την επομένη, ο κύριος Γιαμέος διέθεσε την ημέρα του προκειμένου να μας ξεναγήσει στα αξιοθέατα του νησιού, αρχίζοντας από το μοναστήρι του Αγίου Σάββα του Καλύμνιου. Εδώ αξιόλογα κτήρια και εγκαταστάσεις συγκροτούν το μοναστήρι μεταξύ των οποίων (κτηρίων) δεσπόζει η εκκλησία του Αγίου. Αποθαυμάσαμε αγιογραφίες και ξυλόγλυπτα που προκαλούν στον επισκέπτη θαυμασμό, ψυχική ανάταση και αισθητική απόλαυση. Έτσι ψηλά που βρίσκεται το μοναστήρι, θαρρείς πως πλησιάζεις στο Θεό. Κάτω η θέα μοναδική: όλη η Κάλυμνος απλωμένη γαλήνια ως τη θάλασσα.
Ο Άγιος Σάββας
Κατεβαίνοντας από το μοναστήρι περάσαμε από το Νεοκλασικό Μουσείο του Μιχάλη Κυράννη (συνταξιούχου εκπαιδευτικού και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του “Αναγνωστηρίου”), αξιέπαινη ιδιωτική πρωτοβουλία. Το ΄στησε με μεράκι, όντας ο ίδιος συλλέκτης (πολλά χρόνια), αφού είναι λάτρης της ιστορίας και της παράδοσης του νησιού. Λαογραφικά και ιστορικά εκθέματα, τοποθετημένα με προσοχή και γούστο. Όπως είναι φυσικό πολλά από τα εκθέματα αναφέρονται στους σφουγγαράδες και στους Καλύμνιους της ξενητιάς. Με ξεναγούς την Φανερωμένη Σκυλλά-Χαλκιδιού και την κόρη της Φωτεινή απολαμβάνεις τα εκθέματα, που “ζωντανεύουν” την Κάλυμνο των δυο προηγούμενων αιώνων.
Το Καλύμνικο Σπίτι
Συνεχίζουμε την περιήγηση περνώντας από τους παραθαλάσσιους οικισμούς Βοθύνους και Βλυχάδια μέχρι να φθάσαμε στο Μασούρι, απέναντι από την Τέλενδο, όπου γίνονται οι αναρριχήσεις (όπως και στα Αργινώντα και στα Σκάλια). Απ’ εκεί επιστρέψαμε στο λιμάνι, περνώντας από την κοιλάδα του Βαθέος (Βαθιού) με τα περιβόλια των εσπεριδοειδών και το πανέμορφο φιόρδ.
Ο Βαθύς
Η Τέλενδος
Την ίδια μέρα (1 Ιουλίου) ο Μανόλης Μαρκής επέστρεψε στη Ρόδο, ενώ εγώ σταμάτησα στην Κω, όπου την επομένη θα γινόταν η βιβλιοπαρουσίαση από τον Πνευματικό Όμιλο Κώων ο “Φιλητάς”. Παρόμοια με την φιλοξενία που είχαμε στο νησί των σφουγγαράδων μας περίμενε και στο νησί του Ιπποκράτη από τον πρόεδρο του “Φιλητά”, Κώστα Ιωάννου, τον Μητροπολίτη κ.κ. Ναθαναήλ (υπήρξε για 20 χρόνια πρωτοσύγκελος στην Κάρπαθο), τον καθηγητή Νίκο Ιτσινέ (επί δεκαετίες φίλο και συνεργάτη στην Αμερική), τους Βασίλη Χατζηβασιλείου και Θεοδόση Διακογιάνη, φίλοι και συνεργάτες από την ΣΓΤΔ και από άλλα μέλη του “Φιλητά” και ανθρώπους των γραμμάτων.
Η βιβλιοπαρουσίαση έγινε την επομένη (2 Ιουλίου) στην κατάμεστη αίθουσα της Πνευματικής εστίας της Μητρόπολης Κω-Νισύρου. Μετά από εισήγηση της γραμματέως του “Φιλητά”, κ. Μαρίας Τουλαντά-Παρισίδου, ακολούθησε η παρουσίαση του βιβλίου από τον Νίκο Ιτσινέ. Εκτός των ανωτέρω, στην βιβλιοπαρουσίαση παραυρέθηκαν ο δήμαρχος Κω Γιώργος Κυρίτσης, ο βουλευτής Ηλίας Καματερός, ο πρώην υπουργός Αριστοτέλης Παυλίδης, ο ταξίαρχος Στέλιος Σεργιεντάκης και ο Κωνσταντίνος Ζαμάγιας. Τον λόγο πήραν όλοι οι προαναφερθέντες.
Η φιλοξενία και η ξενάγηση στα αξιοθέατα της Κω συνεχίστηκε και την επομένη (3 Ιουλίου). Επισκεφθήκαμε το Ιπποκράτειο Μέλαθρο, που προβάλλει το έργο του πατέρα της Ιατρικής και την Κω σ’ όλο τον κόσμο. Εκεί συναντήσαμε τους Αριστοτέλη Παυλίδη και Θεοδόση Διακογιάνη και δυο συνεργάτες τους, που όλοι τους προσφέρουν τις υπηρεσίες τους αφιλοκερδώς. Ο κ. Διακογιάνης μας ξενάγησε και μας εξήγησε όλα τα εκθέματα που έχουν σχέση με τον Ιπποκράτη και το έργο του. Ο δε Παυλίδης αναφέρθηκε στο ιστορικό του Ιδρύματος και στην σημερινή του αποστολή. Το Μέλαθρον συντηρείται από εθελοντική εργασία και ένα συμβολικό εισιτήριο. (Λόγω της οικονομικής δυσχέριας που υπάρχει, επιβάλλεται η οικονομική ενίσχυση του Ιδρύματος από τους απανταχού της γης αποδήμους Δωδεκανησίους.)
Την ίδια μέρα αναχωρήσαμε για τη Ρόδο και την επομένη (4 Ιουλίου) για την Κάρπαθο. Μετά από 3 1/2 ώρες ταξίδι, περνώντας μέσα από το Καρπάθικο πέλαγος, το καλοτάξιδο Blue Star μας έφερε στο τελικό μας προορισμό. Το πρόγραμμά μας στην Κάρπαθο είναι εντελώς διαφορετικό: καθημερινό μπάνιο, την ώρα που “ξυπνάει” η Αυγή και ο ήλιος βγαίνοντας, ζωγραφίζει χρυσούς ποταμούς στη θάλασσα και κάνει τα σύννεφα στις κορφές των βουνών να μοιάζουν αχνορόδινα πέπλα (Ροδόπεπλη την ονομάζει την Αυγή ο Όμηρος). Αργότερα, μικροί περίπατοι ως τα καφενεία και τις καφετέριες, εκεί που θα καθίσουμε και θα απολαύσουμε την παρέα και τις κουβέντες με παιδικούς φίλους. Το κριτήριο για την επιλογή των παραπάνω χώρων είναι η ανεμπόδιστη θέα προς τη γαλανή και πράσινη θάλασσα (“ρεύματα πράσινα μεσ’τα γαλάζια”, λέει η ποιητής), προς τα περήφανα βουνά της, που τα’βλεπαν και τα θαύμαζαν και τα αγαπούσαν οι πανάρχαιοι κάτοικοι του νησιού κι άλλους δεν θεωρούσαν άξιους να κατοικήσουν εκεί πάνω στις κορφές τους, παρά μόνο τους θεούς, γι’αυτό τους άρπαξαν -λέει, τους θεούς- και τους θρόνιασαν εκεί πάνω. Οι άρπαγες των θεών, οι “Αρπάθεοι” κι αργότερα, Καρπάθιοι.
Το καλοκαίρι περνά με παραδοσιακές γιορτές και πανηγύρια, που γίνονται στις κεντρικές εκκλησίες των χωριών και σε γραφικά ξωκκλήσια. Δεν λείπουν οι πολιτιστικές εκδηλώσεις που διοργανώνουν ντόπιοι φορείς και σύλλογοι των αποδήμων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ετήσιον Παγκαρπαθιακό μνημόσυνο στην μνήμη των αποδήμων Καρπαθίων, που καθιερώθηκε πριν από 29 χρόνια στην Αμερική και τα τελευταία τέσσερα χρόνια γίνεται και στην Κάρπαθο. Κάθε χρόνο σε διαφορετικό χωριό, χοροστατούντος του Μητροπολίτου κ.κ. Αμβροσίου.
Η πολιτιστική εκδήλωση που έπεται του μνημοσύνου στο χωλ της εκκλησίας, αλλάζει θεματολογία κάθε χρόνο. Την μια χρονιά αναφέρεται στους Καρπάθιους που δούλεψαν στα ανθρακωρυχεία και ιδιαίτερα σ’ αυτούς που έχασαν τη ζωή τους μέσα στις ανήλιαγες στοές των ορυχείων. Την άλλη στους Καρπάθιους που υπηρέτησαν στις Αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις και ιδιαίτερα σ’ αυτούς που έχασαν τη ζωή τους στο πεδίον της μάχης. Και φέτος στους πρωτοπόρους Καρπάθιους που έφτασαν στην Αμερική πριν από το 1900, στην πρώτη γυναίκα που ήρθε στην Αμερική, στο πρώτο Καρπαθόπουλο που γεννήθηκε στην Αμερική, στον πρώτο Καρπάθικο γάμο που έγινε στην Αμερική, σε μια από τις πρώτες οικογένειες της Αμερικής και σε μια από τις πρώτες Καρπάθικες κηδείες που έγιναν στην Αμερική.
Περισσότερα από 100 μέλη και φίλοι του Συλλόγου (Πηγαδιωτών Αμερικής) συμμετείχαν στην εκδρομή του “Ποσειδώνα”. Το πλοίο ξεκίνησε από τα Πηγάδια πλέοντας προς βορά, κατά μήκος της ανατολικής ακτογραμμής της Καρπάθου. Η θέα συναρπαστική: πλαγιές υποβλητικές, τεράστιες, κάθετες, σχεδόν, προς τη θάλασσα, πλαγιές γυμνές, πέτρινες και πάνω ψηλά να αρχίζει το πράσινο (πεύκα, σκίνα, πουρνάρια, ρείκια). Το πλοίο σταματά για λίγο στο Διαφάνι, πριν συνεχίσει προς βορά, πλέοντας σε απάτητα νερά, μόλις δυο τρία μέτρα από την ακτή.
Περάσαμε μέσα από το στενό που χωρίζει την Κάρπαθο από την Σαρία και μπήκαμε σε ένα ευρύχωρο κόλπο. Ο καιρός είναι καλός και το πλοίο συνεχίζει προς τη δυτική παραλία της Καρπάθου, πλέοντας προς το Τρίστομο. Δυο νησάκια στην είσοδο του λιμανιού σχηματίζουν τρία στενά “στόματα”, εξ ου και το όνομα του φυσικού λιμανιού. Προς στα δεξιά βρίσκεται η πιο στενή και η πιο βαθειά είσοδος, απ’ όπου εισέρχονται τα πιο μεγάλα πλοία. Από την αριστερή είσοδο μπαίνουν τα πιο μικρά και από την μεσαία, που είναι και η πιο πλατειά, περνούν οι βάρκες.
Μετά από σύντομη περιήγηση μέσα στο λιμάνι, επιστρέφουμε στην ανατολική πλευρά της Καρπάθου και συνεχίζουμε το ταξίδι μας προς βορά, κατά μήκος της ανατολικής παραλίας της Σαρίας, μέχρι που φθάσαμε στα “Παλάτια”, στον κύριο προορισμό μας. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους και ιστορικούς, εκεί βρισκόταν η αρχαία Νίσυρος (της Καρπάθου) και αργότερα ο μεσαιωνικός οικισμός των Σαρακηνών. Ακολουθεί περιήγηση του αρχαιολογικού χώρου, γεύμα και μπάνιο και πριν πάρουμε τον δρόμο της επιστροφής, το πλοίο σταματά στην Αλιμούντα, στον πιο ειδυλλιακό κολπίσκο της Σαρίας, και για δεύτερη φορά δίνεται η ευκαιρία στους εκδρομείς να απολαύσουν την πεντακάθαρη θάλασσα.
Μανώλης Κασσώτης
