Και εγένετο… Φως!
Με την απελευθέρωση και ενσωμάτωση της Καρπάθου με τη Μητέρα Ελλάδα, η πρώτη εκλεγμένη δημοτική Αρχή της πρωτεύουσας της Καρπάθου ήρθε αντιμέτωπη με συσσωρεμένα μεγάλα προβλήματα, συνέπεια της μακραίωνης κατοχής του νησιού από τους διάφορους κατακτητές.
Ο δήμαρχος, για τους υπερήλικες Πηγαδιώτες «Προεστός» έπρεπε να κινηθεί δραστήρια να καλύψει τα χαμένα χρόνια. Να βρει λύσεις σε βασικά έργα υποδομής για ανθρώπινη διαβίωση. Να ενεργήσει ώστε η εξυπηρέτηση των Πηγαδιωτών να είναι καθημερινή φροντίδα, με αιτήματα και παραστάσεις στις Ελληνικές Κυβερνήσεις του Λαϊκού Κόμματος, των Φιλελευθέρων, της ΕΠΕΚ που ατυχώς, εναλλάσσονταν συχνά στην εξουσία λόγω του ασταθούς πολιτικά και δυσμενούς οικονομικά κλίματος της εποχής. Διότι, τρία χρόνια από τη λήξη του 2ου Παγκοσμίου πολέμου η κατεστραμμένη πατρίδα μας, κράτος θεόφτωχο, χώρα καθημαγμένη από το συνεχιζόμενο αδελφοκτόνο πόλεμο, αιμορραγούσε ακόμη.
Πηγάδια, Συντριβάνι
Τον Οκτώβριο του 1947 ο Δήμαρχος Πηγαδίων Ηλίας Γ. Μακρής(1) με την ανάληψη των καθηκόντων του, ως πρώτιστο μέλημα μεταξύ των άλλων, έθεσε τον εξηλεκτρισμό της πρωτεύουσας τον οποίο και έφερε εις πέρας εν μέσω απρόβλεπτων δυσχερειών και συμβάντων. Έχοντας ζήσει δεκαετίες στην εξευρωπαϊσμένη Ρόδο, γνώριζε από προσωπική εμπειρία πόσο θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και πόσο θα συνεισφέρει από οικονομική άποψη, στο ισχνό τότε βαλάντιο του Πηγαδιώτη οικογενειάρχη.
Στα τέλη του 1948 λοιπόν, με εισήγηση του προς το δημοτικό συμβούλιο Πηγαδίων, το σώμα με ομόφωνη(2) απόφαση προκήρυξε ανοικτή δημοπρασία «Εγκατάστασης ηλεκτρικού δικτύου» στο Δήμο Πηγαδίων Καρπάθου. Μειοδότης ανεδείχθη ο Ρόδιος εργολάβος Σταύρος Σκάρος(3) ο οποίος όμως εκ των υστέρων επικαλούμενος οικογενειακούς λόγους, μετέβαλε γνώμη κι αντ΄αυτού πρότεινε τον συμπατριώτη του ηλεκτρολόγο-εγκαταστάτη Νικόλαο Στεφ. Μανιά Συμιακής καταγωγής, ο οποίος εδέχετο a priori τους όρους της προκήρυξης υπογράφοντας αμέσως την εργολαβία.
Πράγματι νέος και νιόπαντρος ο Νικόλαος Μανιάς ήρθε τον Μάρτιο του 1950 από τη Ρόδο και εντός εξαμήνου εγκατέστησε στην πρωτεύουσα το δίκτυο εναέριας ηλεκτρικής καλωδίωσης τοποθετώντας ταυτόχρονα και το δημοτικό ηλεκτρικό φωτισμό χρησιμοποιώντας επίτοιχους φανοστάτες με λαμπτήρες πυρακτώσεως σε επιλεγμένα σημεία της κεντρικής οδικής αρτηρίας: Σκάλα – Σιντριβάνι – Δημαρχείο (οικία Ερνιάς Γεργατσούλη) – Bαγγελίστρα – Πρακτορείο εφημερίδων (Βάσου Ν. Ανδρέου) – Διοικητήριο, μέχρι την οικία Νικήτα Ι. Ζαβόλα και μετά, στον κάθετο κεντρικό άξονα: Σιντριβάνι – οικίας Σοφίας του Νικόλα Λάμπρου (δίπλα στο Δασονομείο). Στη συνέχεια με τη μόνιμη πρόσληψη του στο δήμο και την οριστική παραμονή στην Κάρπαθο, η ηλεκτροδότηση επεκτάθηκε σταδιακά και στις υπόλοιπες συνοικίες των Πηγαδίων. Αυτό έδινε αφορμή τώρα στα «Μπαλουξάκια» να παρατείνουν τα παιχνίδια μέχρι αργά, αφού η νύχτα ξαφνικά τους προέκυψε… μέρα και τους γονείς ανήσυχους να γυρίζουν στις γειτονιές να συμμαζέψουν τα «θρεφτάρια» τους.
Ο Ν. Μανιάς ως ελεύθερος επαγγελματίας ανέλαβε και τις ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις, πρώτα του κτιρίου του διοικητηρίου και εν συνεχεία των παλαιών κατοικιών.΄Εκτοτε και μέχρι την εξαγορά της από τη ΔΕΗ επί υπουργίας Γιάννη Γ. Ζίγδη(4), η νεοσύστατη δημοτική επιχείρηση ηλεκτροδοτούσε τα Πηγάδια από το σούρουπο, δύση του ηλίου μέχρι την 11ην νυχτερινή. Με εξαίρεση την παραμονή της πρωτοχρονιάς που παρέτεινε τη λειτουργία μέχρι την 2α πρωινή να διευκολύνεται η παράδοση της χαρτοπαιξίας… και βεβαίως το βράδυ της Ανάστασης ή οσάκις το βαπόρι (ανά δεκατετραήμερο τότε) λόγω κακοκαιρίας προσέγγιζε με καθυστέρηση κατά το μεταμεσονύχτιο ή όταν οι ερίτιμες κυρίες του Λυκείου Ελληνίδων Καρπάθου διοργάνωναν τις ανεπανάληπτες χοροεσπερίδες του πολυσχιδούς σωματείου τους «Αθηνά». Τόσο ευέλικτα και εξυπηρετικά για τη μικρή μας αλλά αναπτυσσόμενη κοινωνία λειτουργούσε η νεόκοπη υπηρεσία της δημοτικής ηλεκτρικής επιχείρησης.
Όσον αφορά το ούτως ειπείν εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, γνωστό και ως…«ηλεκτροστάσιο» στεγάστηκε σε νεόκτιστο πέτρινο οίκημα που ανήγειρε προς τούτοις ο δήμος σε οικόπεδο της Μαριγώς του Μπάρκα, διαγώνια απέναντι από τη σημερινή ΔΟΥ. Μηχανικός προσελήφθη ο Sergio Gattulli(5) για τη συντήρηση και λειτουργία της Scania πετρελαιοκίνητης δικύλινδρης μηχανής, ισχύος μόλις 16 ίππων (ΗΡ). Ο Ν. Μανιάς ανέλαβε την ευθύνη της γαλλικής ηλεκτρογεννήτριας Renaul, ισχύος 10 kilowatt που αρχικά παρήγαγε εναλλασσόμενο ρεύμα χαμηλής τάσης 110 Volt. Να σημειωθεί ότι αμφότερες καίτοι μεταχειρισμένες και σε ελκυστική τιμή, αποδείχθησαν αξιόπιστα λειτουργικές.
Τοιουτοτρόπως, με τον εξηλεκτρισμό της πρωτεύουσας κατά τον περιπετειώδη τρόπο που περιγράφω στη συνεχεία, πραγματοποιήθηκε το πρώτο και καθοριστικό άλμα προόδου στο Δήμο μας σε καιρούς χαλεπούς, με στενά οικονομικά περιθώρια και αντίξοες πραγματικά συνθήκες. Σηματοδοτήθηκε η «νέα εποχή» καίτοι ζούσαμε περίοδο της πάμφτωχης …«Ψωροκώσταινας!»
Ευτυχώς, περίσσευαν ορισμένων η ανιδιοτελής προσφορά στα κοινά, η σεμνότητα, η ζέση για αναπτυξιακά έργα σε συνδυασμό με απόλυτη φειδώ και διαφάνεια στη διαχείριση του δημοτικού χρήματος και ο Πηγαδιώτης τα εκτιμούσε με τη ψήφο του ελεύθερα κι’ ανεπηρέαστα. Βλέπετε, άλλες εποχές τότε, άλλες αξίες. Δεν υπήρχε ο μέχρι πρότινος πακτωλός χρηματοδοτήσεων της οικονομικά πανίσχυρης Ευρωπαϊκής Ένωσης στους δήμους και περιφέρειες της χώρας. (Ούτε βέβαια η κουλτούρα της κυνικής συναλλαγής του «δούναι – λαβείν». Το φαυλεπίφαυλο πολιτικό αλισβερίσι με τις απροκάλυπτα σκανδαλώδεις προεκλογικές αναμείξεις και διαμεσολαβήσεις επίορκων πολιτικών, προκειμένου με ψηφοθηρικούς εκμαυλισμούς να αλλοιώνουν το εκλογικό αποτέλεσμα υπέρ των κομματικών τους υποτακτικών, στη βάση του αμοιβαίου συμφέροντος).
Πίσω στο θέμα μας. Μετ’ ου πολύ, το 1950 Σεπτέμβριο μήνα και στο «άψε-σβήσε» που λέει ο λαός, αρκούσε στην πρωτεύουσα το πάτημα ηλεκτρικού διακόπτη και εγένετο… Φως!
Η καθημερινότητα των Πηγαδιωτών μονομιάς άλλαξε, έγινε ανθρώπινη. Λίγο το ’χεις; Τέρμα στα αναλώσιμα: Λαμπόγυαλα, φιτίλια, κεριά, σπαρματσέτα, λαμπάκια, μπαταρίες, αμίαντα, μπεκ, πυροσωλήνες, γκαζοντενεκέδες φωτιστικό πετρέλαιο και τα παρελκόμενα χωνιά και σουρωτήρια. Τέλος και στα κηροπήγια, κλεφτοφάναρα, λύχνους, λυχνάρια, λάμπες επιτραπέζιες ή «Θυέλλης» και τα λούξ. Τέλος στο μαρτύριο «αναμμένα κάρβουνα» για…μαγκάλι ή σιδέρωμα. Μπήκαν τα ηλεκτρικά κουδούνια στην είσοδο των σπιτιών. Το γνωστό στην πόρτα απαστράπτον μπρούτζινο χεράκι που χτυπούσαμε καμιά φορά κι επίμονα, να μας ανοίξουν, άρχισε με τον καιρό να πρασινίζει από την ακινησία…
Στο άκουσμα της ηλεκτροδότησης έπεσαν βροχή τα δώρα εξ Αμερικής. Ο σύγχρονος πολιτισμός μπήκε στην καθημερινότητα των Πηγαδιωτών. Πολύφωτα, λαμπατέρ, ηλεκτρικά σίδερα και «παγκοσμίου λήψεως» ραδιόφωνα «Zenith», τα οποία τώρα μας ψυχαγωγούσαν με άγνωστα μουσικά ακούσματα(6). Καθημερινή κι’ η ενημέρωση μας με νέα από τον όξω κόσμο. Δειλά – δειλά και οι πρώτες από ραδιοφώνου διαφημίσεις (7).
——————————
- Ηλίας Γ. Μακρής έμπορος, πρώην στέλεχος της ιταλικής ιδιωτικής Τράπεζας Banca di Roma στη Ρόδο. Επί δημαρχίας του, τετραπλασίασε και τα διοικητικά όρια του Δήμου Πηγαδίων: Προς βορρά, από τον ποταμό «‘Αφφωτης», μέχρι τον «Τηλέγραφο» και συγκεκριμένα «Αλμυροπόταμο!» Νότια, από το γεφυράκι της «Ζωοδόχου Πηγής» Δαματρίας, μέχρι «Αρδάνι» και συγκεκριμένα τον «Βαθυπόταμο!» Δυτικά, μέχρι τα όμορα όρια «Κούρι» Βολάδας και «Βρουτσά» Μενετών.
- Ηλίας Γ. Ορφανός. Έμπορος, πρώην δάσκαλος. Ο δήμαρχος θεωρούσε ευτυχή συγκυρία να ηγείται της μειοψηφίας ο συνάδελφος του. Τον χαρακτήριζε ως παράγοντα προόδου, σύνεσης, εγνωσμένου κύρους και ήθους.
- Σταύρος Γ. Σκάρος έμπορος ηλεκτρολογικών – εργολάβος, πατέρας του Γεωργίου Σκάρου, μέχρι πρότινος διευθυντή Τράπεζας Δωδεκανήσου στην Κάρπαθο. Ως τεχνικός σύμβουλος προτού παραιτηθεί της εργολαβίας βοήθησε στην επιλογή των συγκεκριμένων μεταχειρισμένων μηχανημάτων από τον Ροδίτη Ιταλοεβραίο εισαγωγέα Mantzon. Που να βρεθούν τότε χρήματα για… καινούργια, εν έτει 1948.
- 4. Γιάννης Γ. Ζίγδης Υπουργός, οικονομολόγος. Απόφοιτος του φημισμένου London School of Economics. Ρωμαλέα πολιτική ηγετική μορφή, Πανελλήνια καταξιωμένη. Μακράν ο ικανότερος Δωδεκανήσιος πολιτικός. Ασυμβίβαστος, ιδεολόγος, πατριώτης, έντιμος, αρχοντικά ανιδιοτελής. Αφιέρωσε στο τέλος όλη την περιουσία στη γενέτειρα του Λίνδο, σε αντίθεση με κάποιους τυχάρπαστους, που μπήκαν ξυπόλυτοι, για να μην πω, ξεβράκωτοι στην πολιτική και δεν ξέρουν σήμερα πόσα ακίνητα κατέχουν οι άθλιοι, οι αλάστορες, από τον έκνομο πλουτισμό σε υπουργικές καρέκλες.
- Sergio Gattulli πρώην Ιταλός στρατιώτης. Πολιτογραφήθηκε ‘Ελληνας και παρέμεινε στη Κάρπαθο. Συνόδευσε από τη Ρόδο πετρελαιομηχανή και ηλεκτρογεννήτρια με το Α/Π «Ηλιούπολις». Στα Πηγάδια όμως, κατά τη διαδικασία μεταφόρτωσης της πετρελαιομηχανής από το αγκυροβολημένο «αρόδου» βαπόρι της άγονης γραμμής (δεν υπήρχε ακόμη ο σημερινός κυματοθραύστης) στη μαούνα του Αντώνη του Εμίρη ανοικτά στο νησάκι «Δεσποτικό», λόγω απροσεξίας και θαλασσοταραχής, η μαούνα μπάταρε κάποια στιγμή και η πετρελαιομηχανή χάθηκε στο βυθό της θάλασσας! Ο ατυχής Gatulli στη θέα απώλειας της μηχανής κατέρευσε ξεσπώντας σε λυγμούς με σπαστά Ελληνικά, συναισθανόμενος προφανώς τις πελώριες ευθύνες του, θεωρώντας εαυτόν συνυπεύθυνο και υπόλογο έναντι του δημάρχου. Εμβρόντητος ο δήμαρχος στην είδηση απώλειας της μηχανής, μα και οργίλος όταν πληροφορήθηκε τα καθ’ έκαστα, κάλυψε τον Gatulli θεωρώντας τον άμοιρο ευθυνών καταλογίζοντας ευθύνες στο λοστρόμο του βαποριού που χειρίζετο το βίντσι. Αμέσως κάλεσε για βοήθεια τον πασίγνωστο στις καταδύσεις Σποϊτη Αλέκο Πάχο με πνευμόνια σχεδόν υδρόβιου.!.. Με γαλαντόμο «ρεγάλο» ο Αλ. Πάχος βουτούσε απνευστί στα βαθιά νερά για αρκετά τρίλεπτα, μέχρι να την εντοπίσει, να τη δέσει με παλαμάρι, διακινδυνεύοντας κορώνα – γράμματα τη ζωή του. Τέλος, με βαρούλκο την ανέσυραν στην επιφάνεια. Διαφορετικά, αλίμονο στο χάλι μας ή στα χάλια εκείνων με τις παρεπόμενες ευθύνες.
- Μάθαμε να τραγουδάμε τα αρχοντορεμπέτικα του τροβαδούρου της εποχής Νίκου Γούναρη: «Ρε Μανώλη τραμπαρίφα», «Αχ Σουσουράδα», «Σκαλί-σκαλί», «Αυτός ο άλλος που σε πήρε», «ένα βράδυ πού’βρεχε». Το «Βίρα τις άγκυρες» του Γιώργου Μουζάκη. Το ελαφρολαϊκό «΄Αστα τα μαλλάκια σου» του Τώνη Μαρούδα. Το κλασσικό πλέον λαϊκό «Συννεφιασμένη Κυριακή» του Βασίλη Τσιτσάνη με την ουράνια φωνή του Στέλιου Καζαντζίδη ή το σουξέ της εποχής «Στάσου στο δεκατέσσερα» του Πάνου Γαβαλά.
- Να θυμηθούμε διαφημίσεις της εποχής;
«Οδοντόκρεμα «Κολυνός»! Η πρώτη φροντίς το πρωί και η τελευταία το βράδυ!» Με γυναικεία ευχάριστη διακριτική φωνή.
«Σιγαρέτα ΑΣΣΟΣ Παπαστράτος! Το ευγενέστερο χαρμάνι! Πραγματική απόλαυση των καπνιστών!» με προκλητική γυναικεία φωνή.
«Μπύρα… ΦΙΞ! Κάνει καλό»!!! Με χορτάτη, εκφραστική ανδρική φωνή.
(Μα σε ποιόν έκανε καλό; Στον Κάρολο Φίξ φυσικά, που είχε το μονοπώλιο μπύρας)
Από το βιβλίο μου: «Πηγάδια μου αγαπημένα! Και πως να σας ξεχάσω…»
