O εξηλεκτρισμός Πηγαδίων. Ασυγχώρητη όμως παραπληροφόρηση

Στο βιβλίο μου: «Τα Πηγάδια των αναμνήσεων! Και πώς να τα ξεχάσεις…» που κυκλοφόρησε το 2010, στις σελίδες 64-68 περιέχεται αναλυτικό άρθρο με τίτλο: «Και εγένετο… Φώς!» στο οποίο εξιστορείται  με λεπτομέρεια πώς, πότε και επί δημαρχίας ποιου πραγματοποιήθηκε  ο εξηλεκτρισμός των Πηγαδίων, πρωτεύουσας της Καρπάθου.

O φίλος από τα παλιά Μανώλης Κασσώτης προς μεγάλη μου έκπληξη, σε πρόσφατο βιβλίο του παραποιεί εντελώς τα πραγματικά δεδομένα που αφορούν τον εξηλεκτρισμό, ακόμη και την υδροδότηση της πρωτεύουσας από τις πηγές του «Λάι», εις βάρος της υστεροφημίας του δημαρχιακού έργου (1948-1951) που έφερε εις πέρας ο πατέρας μου.

Πηγάδια Καρπάθου. Από το φωτογραφικό αρχείο του Ηλία Λογοθέτη

Κακώς, κάκιστα, αντί του δικαιούχου δημάρχου Ηλία Γ. Μακρή πιστώνει το πρωτοποριακό έργο της ηλεκτροδότησης του Δήμου Πηγαδίων (εφαλτήριο ως γνωστόν, της μετέπειτα ραγδαίας βελτίωσης της ποιότητας ζωής των Πηγαδιωτών) σε μεταγενέστερο δήμαρχο, ακόμη και στους Άγγλους⁽¹⁾. Δυστυχώς, το ίδιο πράττει και στην απόσπαση  δικαιωμάτων από την Κοινότητα Μενετών  να υδροδοτηθεί η πρωτεύουσα με μέρος των νερών από τις πηγές του «Λάι» και με υδρευτικό δίκτυο, τη μεταφορά τους από το «Πλατύολο», στην «Κατσούνα» (Νιοχώρι).

 Όσο και να θέλω να τον δικαιολογήσω, η επί έξι συναπτές δεκαετίες απουσίας του στην  Αμερική φαίνεται τον βρίσκουν ανεπαρκώς πληροφορημένο για τους εν Πηγαδίοις οραματιστές, που υλοποίησαν βασικά έργα υποδομής στην πρωτεύουσα του  νησιού μας. ‘Οπως  αντιλαμβάνεσθε, έχω υποχρέωση  και καθήκον να αντιδράσω για την αποκατάσταση της ιστορικής πραγματικότητας και αντικειμενικής ενημέρωσης της καρπαθιακής κοινής γνώμης.

Αφτιασίδωτη λοιπόν η λεπτομερής εξιστόρηση του εξηλεκτρισμού και της υδροδότησης των Πηγαδίων έχει ως εξής:

Το 1948 με εισήγηση του δημάρχου Ηλία Γ. Μακρή το Δημοτικό Συμβούλιο ομόφωνα αποφάσισε τον εξηλεκτρισμό της πρωτεύουσας με προκήρυξη ανοικτής δημοπρασίας για την εγκατάσταση ηλεκτρικού δικτύου και δημοτικού φωτισμού. Τελικός μειοδότης αναδείχθηκε ο Ροδίτης εργολάβος-εγκαταστάτης Σταύρος Γ. Σκάρος ο οποίος όμως επικαλούμενος μετ’ ολίγον οικογενειακούς λόγους⁽²⁾  μετέβαλε γνώμη και αντ’ αυτού, συνέστησε στον πατέρα μου τον επίσης Ροδίτη -με συμιακές ρίζες- ηλεκτρολόγο-εγκαταστάτη Νικόλαο Στεφ. Μανιά οποίος αποδέχθηκε a priori τους συμφωνηθέντες όρους της προκήρυξης αναλαμβάνοντας τη σχετική εργολαβία.

Πράγματι, τον Μάρτιο του 1949 ο αείμνηστος φίλος Νίκος Στ. Μανιάς μας ήλθε χωρίς την οικογένεια του⁽³⁾ στην Κάρπαθο και εντός εξαμήνου εγκατέστησε το δίκτυο εναέριας ηλεκτρικής καλωδίωσης στον κεντρικό δρόμο. Από Διοικητήρια, έως Λιμεναρχείο και στον κάθετο οδικό άξονα από Σιντριβάνι έως Δασονομείο τοποθετώντας ταυτόχρονα επίτοιχους φανοστάτες με λαμπτήρες πυρακτώσεως, σε επιλεγμένα  σημεία της διαδρομής. Ταυτόχρονα, ηλεκτροδότησε τις δημόσιες υπηρεσίες που στεγάζονταν στα Διοικητήρια, στο Λιμεναρχείο/Τελωνείο και στο Δασονομείο για να πάρουν σειρά, τα πρώτα σπίτια των δημοτών. Έκτοτε, από τις 10 Σεπτεμβρίου του 1949 και δώθε, μας αρκούσε το πάτημα του ηλεκτρικού διακόπτη και εγένετο… φως!

Τέρμα τα βασανιστικά αναλώσιμα: Λαμπόγυαλα,  φιτίλια, κεριά, σπαρματσέτα, λαμπάκια, μπαταρίες, αμίαντα, μπεκ, πυροσωλήνες, γκαζοντενεκέδες φωτιστικό πετρέλαιο και τα παρελκόμενα: Χωνιά και σουρωτήρια. Τέλος και στα κηροπήγια, κλεφτοφάναρα, λύχνους και λυχνάρια, λάμπες επιτραπέζιες και «θυέλλης» των… οκτώ κεριών! Τα λουξ πετρελαίου της σουηδικής Electrolux και ιταλικά λουξ υγραερίου Primus με το εκτυφλωτικό φως των… 300 κεριών.

‘Οσον αφορά, το ούτως ειπείν εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας -γνωστό ως ηλεκτροστάσιο- στεγάσθηκε σε νεόκτιστο πέτρινο οίκημα με δίρρηχτη λαμαρινοσκεπή στέγη το οποίο η δημοτική Αρχή ανήγειρε το καλοκαίρι του 1949 στην αυλή του σπιτιού της Μαριγώς του Μπάρκα, περιοχή θεωρούμενη έως τότε, παρυφή των δυτικών συνοικισμών των Πηγαδίων.

Aκολούθησαν οι προσλήψεις του Ελληνο-ιταλού μηχανικού μακαρίτη Sergio Gattulli ως υπεύθυνου για την λειτουργικότητα της πετρελαιοκίνητης σουηδικής μηχανής και του ηλεκτρολόγου Νικολάου Μανιά επιφορτισμένου με την εύρυθμη λειτουργία της γαλλικής ηλεκτρογεννήτριας. Έκτοτε, επί εικοσαετία, η πρωτεύουσα ηλεκτροδοτείτο ανελλιπώς από το ηλιοβασίλεμα, μέχρι την 11η βραδινή^(4).

Προηγούμενα, ο δήμαρχος Ηλίας Γ. Μακρής με τεχνικό σύμβουλο τον Σταύρο Γ. Σκάρο είχε προμηθευθεί στη Ρόδο από τον Ιταλο-εβραίο έμπορο μηχανημάτων Μantzon πετρελαιοκίνητη μηχανή Scania ισχύος 16 ίππων (ΗΡ)⁽⁵⁾ με δύο κυλίνδρους και ηλεκτρογεννήτρια της Renault, ισχύος 10 Kilowatt, η οποία παρήγαγε εναλλασσόμενο ηλεκτρικό ρεύμα χαμηλής τάσης 110 Volt. Να σημειωθεί ότι, αμφότερες με την επιτυχημένη επιλογή και λογική τιμή αγοράς σε δύσφορες εποχές για τα οικονομικά δεδομένα του Δήμου αποδείχτηκαν -καίτοι μεταχειρισμένες- αξιόπιστα λειτουργικές.

Το 1952, μετά παρέλευση τετραετίας λόγω της μαζικής καθόδου στην πρωτεύουσα εκατοντάδων ετεροδημοτών από τα γύρω χωριά -ιδιαίτερα εκ Μενετών- και της μόνιμης πλέον μετοίκησής τους στα Πηγάδια,  ο επόμενος δήμαρχος αείμνηστος οδοντίατρος Κωνσταντίνος Λιβαδιώτης (1951-1954) για να καλύψει τις πολλαπλασιαστικά πλέον αυξανόμενες ανάγκες ηλεκτροδότησης των νέων δημοτών, έκτισε στο «Ρυάκι» νέο, μεγαλύτερο μηχανοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής με ταυτόχρονη προσθήκη και δεύτερης ισχυρότερης πετρελαιοκίνητης μηχανής 110 ίππων (HP) και αντίστοιχης ισχύος σε kilowatt, ηλεκτρογεννήτριας.

Με διαρκώς αυξανόμενα όμως τα αιτήματα παροχής ηλεκτρικής ενέργειας με προσθήκη τώρα και μικρών βιοτεχνιών λ.χ, ξυλουργεία, σιδηρουργεία, μηχανουργεία, πρατήρια καυσίμων ώθησε τον επόμενο δήμαρχο αείμνηστο γιατρό Γεώργιο Εμμ. Λοϊζο (1954-1959) να προβεί στην αγορά και εγκατάσταση τρίτης, ακόμα μεγαλύτερης ισχύος ηλεκτρογεννήτριας και μετατροπή του ηλεκτρικού ρεύματος από χαμηλή τάση 110 Volt, σε τριφασικό 220 Volt. Αναγκαία κρίθηκε και η πρόσληψη πρόσθετου εξειδικευμένου προσωπικού, εν προκειμένω του μηχανικού Χατζηγιάννη Ν. Παχούντη και τοποθέτηση μετρητών κατανάλωσης ρεύματος⁽⁶⁾, μέχρι που ήλθε η ώρα της εξαγοράς από τη Δ.Ε.Η, της Δημοτικής Επιχείρησης. 

Να ειπωθεί τέλος, ο Δήμος Καρπάθου σε αναγνώριση του πολυσχιδούς έργου⁽⁷⁾ που κατέλειπε ο δήμαρχος Ηλίας Γ. Μακρής στη διάρκεια της δημαρχιακής του θητείας και μάλιστα, με προσωπικό κόστος όπως θα δούμε στη συνέχεια, με ομόφωνη απόφαση των μελών του Τοπικού και του Δημοτικού Συμβουλίου ονοματοδότησε προς τιμήν του, τον κεντρικό δρόμο από Δημαρχείο, έως τον ποταμό της ΄Αφωτης. 

1. Πράγματι, τον Οκτώβρη του 1944 οι Βρετανοί εγκατέστησαν φορητή ηλεκτρογεννήτρια μικράς ισχύος στο κοντινό εγκαταλελειμμένο «φουρναρόσπιτο» του γιατρού Τρεμπέλα, με σκοπό να ηλεκτροφωτίσουν τα γραφεία τους τα οποία στεγάζονταν στο κτίριο του Διοικητηρίου. Το 1950 ο Μητροπολίτης Απόστολος την περιμάζεψε καταχωνιασμένη στα αζήτητα του Επαρχείου και ηλεκτροφώτισε το παλιό εκκλησιαστικό ελαιοτριβείο της «Kυράς του Απερίου», με μηχανικό εποχικής απασχόλησης τον Χατζηγιάννη Νικ. Παχούντη, έως το 1956. Χρονιά, που το εν λόγω κτίριο (κάποτε Δημοτικό σχολείο) κατεδαφίσθηκε και στη θέση του αναγέρθηκε το μεγαλοπρεπές τριώροφο Χρύσειο Μητροπολιτικό Μέγαρο.
Όσον αφορά την κατάληξη της εγγλέζικης ηλεκτρογεννήτριας, με πρωτοβουλία και δαπάναις του επί σειράν ετών εκκλησιαστικού επιτρόπου της Ευαγγελίστριας, αείμνηστου Χατζηγιάννη Ν. Παχούντη βρίσκεται προ εικοσαετίας και πλέον παροπλισμένη στη Λαρνιώτισσα και σε περίοπτη θέση τοποθετημένη ως «Μουσειακό» αντικείμενο, και θεωρούνται ως απολύτως ακριβή, τα ό,σα κατατοπιστικά και επεξηγηματικά αναφέρει η αναρτημένη πινακίδα του Χατζηγιάννη. Δηλαδή, ότι πρόκειται για την ηλεκτρογεννήτρια που έφεραν οι Βρετανοί να καλύψουν υπηρεσιακές ανάγκες τους (και όχι, ως η πρώτη μηχανή που ηλεκτροδότησε την πρωτεύουσα! Όπως λανθασμένα αναφέρει ο Μ. Κασσώτης).

2. Επικληθείσα αιτία, η προχωρημένη εγκυμοσύνη της συζύγου του Σκάρου.
Σημείωση: Έφερε στον κόσμο  τον διευθυντή της Τράπεζας Δωδεκανήσου την Κάρπαθο Γεώργιο Σκάρο τη χρονική περίοδο 2010-2012.

3. Η σύζυγος Καθολική Νικ. Μανιά -επίσης έγκυος- έμεινε στη Ρόδο για να φέρει στον κόσμο το δεύτερο παιδί τους Στέφανο, γνωστό σήμερα καθηγητή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Με τη μόνιμη πρόσληψη του πάτερ φαμίλια στον Δήμο το 1949, η οικογένεια του Νίκου Μανιά μετακόμισε οριστικά στην Κάρπαθο και σταδιακά ολοκληρώθηκε η  ηλεκτροδότηση στις υπόλοιπες συνοικίες των Πηγαδίων.

4. Το 1966 επί υπουργίας του αείμνηστου Γιάννη Ζίγδη στο Βιομηχανίας, η ΔΕΗ εξαγόρασε τη δημοτική επιχείρηση ηλεκτρισμού Πηγαδίων μαζί με την αντίστοιχη Απερίου/Βολάδος ιδιοκτησίας του Μιχάλη Βασ. Χρυσαφίνη επεκτείνοντας την ηλεκτροδότηση σε εικοσιτετράωρη βάση, ηλεκτροδοτώντας συνάμα και τα υπόλοιπα χωριά της Καρπάθου.

5. Το 1949 το καλοκαίρι, στη διαδικασία μεταφόρτωσης της πρώτης πετρελαιομηχανής Scania 16 ίππων από το Α/Π «Ηλιούπολις», σε πηγαδιώτικη μαούνα-φορτηγίδα, η παραλαβή της είχε περιπετειώδη κατάληξη. Από το αγκυροβολημένο «αρόδο» βαπόρι της Άγονης γραμμής κοντά στο «Δεσποτικό» νησί, λόγω απρόσεκτου στοιβάγματος η πλευρισμένη στα ίσαλα του πλοίου μαούνα του Μανωλή Αντ. Χαλκιά εξ αιτίας και της θαλασσοταραχής μπάταρε και η πετρελαιομηχανή χάθηκε στη θάλασσα, καταλήγοντας στο βυθό σε βάθος 15 μέτρων! Ευτύχημα η ηλεκτρογεννήτρια θα εκφορτώνετό στην επόμενη «σαμπάνιά» του λοστρόμου, που χειρίζετο το βίντσι του βαποριού, διαφορετικά το ευαίσθητο και περίπλοκο ηλεκτρικό σύστημα θα αχρηστεύετο ολοκληρωτικά από το υφάλμυρο νερό της θάλασσας, ενώ η ανασυρθείσα μηχανή τελικά σώθηκε λουσμένη εσπευσμένα στη νάφθα από τον Gattull.
Με εντολή του Δημάρχου Ηλία Γ. Μακρή κλήθηκε πάραυτα ο μακαρίτης Αλέκος Πάχος από τα Σπόα, πασίγνωστος αυτοδύτης με πνευμόνια σχεδόν υδρόβιου… ο οποίος με παρατεταμένη παραμονή στο βυθό, την έδεσε σταυρωτά με παλαμάρι και με βαρούλκο την ανέσυραν στην επιφάνεια. Αφορμή, η οποία έδωσε στον Αλ. Πάχο γερό ρεγάλο και την ευκαιρία να κάνει κουμπάρο τον πατέρα μου και σε μας, τα παιδιά του, να διατηρήσουμε δεσμούς σαν «καλα(δ)ελφοί» μέχρι τα βαθιά γηρατειά του Αλέκου.
Σημείωση: Εδώ, ο Μ. Κασσώτης συγχέει χρονολογίες, μηχανές, δημάρχους. Γράφει ως χρονολογία  συμβάντος το έτος 1951 (αντί 1949), αναφέρει 110 ίππους μηχανή (αντί 16 ίππους) και δήμαρχο τον Κ. Λιβαδιώτη (αντί Η. Μακρή). Μα, αν ήταν έτσι, δεν υπήρχε περίπτωση να ανελκυσθεί από τον βυθό στον αιώνα τον άπαντα τέτοια υπέρβαρη και ογκωδέστατη μηχανή βάρους, ποιος ξέρει πόσων δεκάδων τόνων, χωρίς τη χρήση γερανού ανέλκυσης ναυαγίων. Ο πανύψηλος γερανός που χρησιμοποιήθηκε αργότερα στο λιμάνι μπορούσε να σηκώσει ογκόλιθους βάρους το πολύ δύο τόνους. Αφήστε που με τη βίαιη πρόσκρουση στο βυθό θα αχρειστευόταν ολοσχερώς.

6. Μέχρι τότε, η κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος χρεωνόταν «κατ΄ αποκοπήν» με βάση το εμβαδόν των κατοικιών και όχι, ανάλογα με τον αριθμό των μελών του καταναλωτή.

7. Έργα επί δημαρχίας Ηλία Γ. Μακρή σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης ονοματοδοσίας του στον Δήμο:

α. Εξηλεκτρισμός, ως ανωτέρω.

β: Μεταφορά από το «Πλατύολο» στα Πηγάδια το 1948, το 40% των νερών της πηγής του «Λάι» της περιφέρειας Μενετών με προσωπικό κόστος, ύστερα από δικαστικούς αγώνες ερχόμενος σε ευθεία αντιπαράθεση με τους κατοίκους της όμορης Κοινότητας Μενετών. Με την απόκτηση από τον Υπουργό Ανοικοδόμησης Κώστα Μανιατάκη του Λαϊκού Κόμματος 2.000 μέτρα υδροσωλήνες δύο ιντσών, υλοποίησε το έργο και υδροδοτήθηκε η νέα  συνοικία «Νιοχώρι» που είχε ως «ιεροφάντη» πρώτο κάτοικο, τον μενεδιάτικης καταγωγής υφασματέμπορα, μακαρίτη Μανώλη Γ. Οθείτη.

Σημείωση:  Ο Μ. Κασσώτης κακώς αναφέρει ως χρονολογία μεταφοράς του νερού από τις πηγές του «Λάι» στα Πηγάδια το 1951 (αντί του ορθού 1948), ως δήμαρχο τον Κ. Λιβαδιώτη (αντί του ορθού Η. Μακρή), ως σημείο μεταφοράς του νερού από τη διασταύρωση του δρόμου Μενετών – Λακκί (αντί του ορθού «Πλατύολο», αφού από το 1939 οι Ιταλοί είχαν υδροδοτήσει με νερό του «Λάι» το στρατόπεδο και το εφεδρικό στρατιωτικό αεροδρόμιο που συντηρούσαν στο Πλατύολο).

γ: Τετραπλασιασμός των διοικητικών ορίων του Δήμου, εις βάρος της όμορης Κοινότητας Απερίου, πάλι ύστερα από δικαστικούς αγώνες με προσωπικό κόστος, ερχόμενος σε αντιπαράθεση τώρα με τους κατοίκους της όμορης Κοινότητας Απερίου μετά τη νέα διοικητική οριοθέτηση υπέρ των Πηγαδίων: Προς βορρά, από τον ποταμό της «Άφφωτης» μέχρι τον «Αλμυροπόταμο», προς δυσμάς, μέχρι το «Φράγμα του Σχινά» και προς νότο, από την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής στη Δαματρία, έως «Βαθυπόταμο» στο Αρδάνι.

δ: Απόκτηση οικοπέδου 4.000 τ.μ γης στην «Κατσούνα», στη θέση «Φωκά το σπίλιο» για την ανέγερση δημοτικού σχολείου με αγορά 2.650 τ.μ γης και συγχρηματοδότηση Δήμου και του Συλλόγου Πηγαδιωτών Αμερικής με επιταγή του 5.000 δολαρίων και από δωρεές όμορων τμημάτων γης από τους  Γιάννη Παπαδάκη (900 τ.μ), Φωτεινή Ηλ. Μακρή-Χιωτάκη (300 τ.μ), Μαριγώ Μην. Μελισσηνού (150 τ.μ).

Σημειωθείτω, ο αείμνηστος Ηλίας Γ. Μακρής μετά τη λήξη της δημαρχιακής του θητείας (1948-1951) δεν διεκδίκησε τη Δημαρχία, ενώ θα μπορούσε με επιτυχία. Πολύτεκνος και πολυάσχολος επιχειρηματίας αναζητούσε πλέον καθήκοντα με ολιγότερες ευθύνες και διαθεσιμότητας χρόνου. Παρά ταύτα, ως κοινής αποδοχής προσωπικότητα με κύρος, εκλεγόταν παμψηφεί πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Καρπάθου στο διάστημα της θητείας των μετέπειτα δημάρχων Κωνσταντίνου Λιβαδιώτη (1951-1954) και Γεωργίου Λοϊζου (1954-1958), ότε και αποσύρθηκε από τα κοινά για λόγους υγείας, μετά από δωδεκαετή (1946-1958) ανιδιοτελή και πολυσχιδή προσφορά.